Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego (APD) to zespół objawów wynikających z zaburzenia pracy zmysłu słuchu spowodowanych nieprawidłowościami na poziomie centralnego układu nerwowego. Mówiąc innymi słowami: dziecko słyszy — podstawowe badania słuchu nie wykazują problemów, lecz nie słucha — zachowuje się i funkcjonuje podobnie do dzieci z niedosłuchem. Można to porównać do sytuacji osoby znajdującej się w obcym kraju, nieznającej miejscowego języka. Taka osoba słyszy otaczające ją rozmowy, lecz nic z nich nie rozumie.
Auditory processing disorder – APD (lub central auditory processing disorder – CAPD) – zazwyczaj mylone są z wadą słuchu fizycznego, czyli z ubytkiem słuchu. Jednak u dzieci z APD zarówno słuch odbiorczy, jak i przewodzeniowy są prawidłowe. Dysfunkcja ta ma miejsce w centralnej, nerwowej części układu słuchowego i objawia się niewłaściwym przetwarzaniem bodźców słuchowych, a nie zaburzonym słyszeniem samym w sobie. Mózg osoby z Zaburzeniami Przetwarzania Słuchowego nie potrafi rozpoznawać i interpretować dźwięków, w tym również dźwięków mowy. Aby poprawnie je zdiagnozować należy wcześniej wykluczyć wszystkiego rodzaju ubytki słuchu.
Kluczem do skutecznej pomocy takim dzieciom jest wczesne zauważenie niepokojących objawów i skierowanie dziecka na specjalistyczne badania, a w razie potrzeby terapię i rehabilitację.
Przyczyny zaburzeń
Często przyczyna choroby dziecka nie jest znana, ale do czynników ryzyka, które mogą mieć wpływ na wystąpienie APD należą:
- wcześniactwo,
- niedotlenienie w czasie porodu,
- uraz głowy,
- zatrucie ołowiem,
- częste i przewlekłe infekcje, zapalenia ucha środkowego,
- genetyczne dyspozycje – dysleksja.
Czynnikiem ryzyka może być również zbyt długi czas spędzany przed telewizorem i komputerem.
W jaki sposób objawiają się Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego?
Dzieci, u których występują Zaburzenia Przetwarzania Słuchowego najczęściej mają trudności w rozumieniu mowy, problemy ze zrozumieniem poleceń (zwłaszcza złożonych) i skupieniem uwagi, co w konsekwencji powoduje liczne problemy w szkole, m.in. z czytaniem, formułowaniem ustnym i pisemnym dłuższych form wypowiedzi oraz z zapamiętywaniem usłyszanych informacji.
Dzieci z APD mogą słyszeć normalnie i rozpoznawać pojedyncze dźwięki w bardzo cichym otoczeniu. Problem pojawia się zazwyczaj wtedy, gdy różnice pomiędzy dźwiękami w słowach, nawet wypowiadanych głośno i wyraźnie, są niewielkie. Często zdarza się to w pomieszczeniach, miejscach, w których panuje hałas, na przykład na placu zabaw, podczas imprez sportowych, w szkolnej stołówce. Gdy mowa nie jest kierowana bezpośrednio do nich, mogą jej nie rozumieć. Podobnie z pytaniami i poleceniami – często nieprawidłowo reagują na nie, zwłaszcza, gdy są długie i skomplikowane. Objawy centralnych zaburzeń słuchu mogą wahać się od łagodnych do ciężkich, przybierając różne formy.
Kluczem do skutecznej pomocy jest wczesne zauważenie niepokojących objawów i skierowanie dziecka na specjalistyczne badania, a w razie potrzeby terapię i rehabilitację.
Diagnoza Zaburzeń Przetwarzania Słuchowego nie powinna być jednak postawiona przed 7 rokiem życia, gdyż wcześniej interpretacja testów badających centralne funkcje słuchowe jest trudna, a młodsze dziecko może nie rozumieć poleceń zawartych w testach.
Jeśli obserwujemy objawy:
- trudności ze zrozumieniem wypowiedzi w niekorzystnych warunkach akustycznych (np. gdy kilka osób mówi jednocześnie, gdy w pomieszczeniu jest pogłos, hałas itp.),
- problem z utrzymaniem skupienia na konkretnych, istotnych bodźcach słuchowych,
- obniżenie koncentracji uwagi,
- zmęczenie po przebywaniu w głośnym środowisku,
- opóźniony rozwój mowy,
- zaburzenia intonacji i głosu, które mogą przybrać formę mowy wolnej i cichej, bądź bardzo szybkiej i głośnej,
- trudności w wykonywaniu kilkuetapowych poleceń (szczególnie tych podanych w jednym zdaniu),
- kłopoty ze zrozumieniem długich rozmów,
- brak zrozumienia wypowiedzi (np. „słyszałem co powiedziałeś, ale nie wiem co masz na myśli”),
- słabszą pamięć słuchową (trudności z zapamiętywaniem i powtarzaniem usłyszanych informacji), problemy z zapamiętywaniem sekwencji dźwięków (np. tabliczka mnożenia, nazwy miesięcy itp.),
- nadmierne zwracanie uwagi na nieistotne, rozpraszające bodźce słuchowe,
- pismo o charakterze dysgraficznym,
- trudności w czytaniu, polegające na niewłaściwym łączeniu głosek w sylaby, a potem w wyrazy oraz myleniem podobnie brzmiących głosek jak p/b, w/f (co dodatkowo odzwierciedla się w błędnym zapisie),
- błędy ortograficzne w piśmie, ale zazwyczaj typu słuchowego,
- skupianie uwagi na głosie mówiącego, a nie na słyszanych treściach,
- trudności z dobrym słyszeniem w szumie,
- brak płynności w wypowiedzi.
Postępowanie diagnostyczne
Postępowanie diagnostyczne w centralnych zaburzeniach słuchu oparte jest na dwóch założeniach:
- W procesie diagnostycznym uczestniczy zespół specjalistów wraz z rodzicami, co pozwala uzyskać wiedzę na temat dziecka pod kątem medycznym, językowym, poznawczym i socjalnym.
- Lekarz audiolog – specjalista prowadzący i koordynujący proces diagnostyczny, ocenia różnorodne wyższe funkcje słuchowe.
Wywiad medyczny
Ze szczególnym uwzględnieniem wywiadu okołoporodowego, chorób i symptomów wskazujących na uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, wywiadu rodzinnego.
Pełna diagnostyka audiologiczna
audiometria tonalna, audiometria słowna, audiometria impedancyjna, rejestracja otoemisji akustycznych i odpowiedzi z pnia mózgu (ABR).
Psychoakustyczne testy wyższych funkcji słuchowych
- Dwudzielny test cyfrowy – podczas testu osoba badana słyszy dwie różne pary cyfr w tym samym czasie podawane do lewego i prawego ucha. Zadaniem pacjenta jest powtórzenie słyszanych cyfr. Test ten ocenia integrację informacji płynącej z obu uszu oraz transfer informacji pomiędzy obu półkulami mózgowymi.
- Test oceny sekwencji tonów różniących się długością oraz test oceny sekwencji tonów różniących się częstotliwością – podczas testu osoba badana słyszy trzy dźwięki różniące się długością lub częstotliwością. Zadaniem pacjenta jest podanie prawidłowej sekwencji dźwięków. Oddzielnie badane jest prawe i lewe ucho. Testy te dostarczają informacji na temat zdolności różnicowania długości i częstotliwości dźwięków oraz krótkotrwałej pamięci słuchowej. Pośrednio na podstawie tych testów możemy wyciągać wnioski o stopniu dojrzałości układu słuchowego.
- Test rozumienia mowy zniekształconej – podczas testu pacjent słyszy pięćdziesiąt słów jednosylabowych,które zostały poddane kompresji czasowej. Stopień kompresji wynosi 60%. Oceniany jest odsetek prawidłowo powtórzonych słów. Badane jest oddzielnie prawe i lewe ucho. Test ten pozwala na wykrywanie zmian zarówno makro-, jak i mikroskopowych na poziomie kory słuchowej.
- Test rozumienia mowy w szumie – w teście tym oceniana jest zrozumiałość 20 słów prezentowanych w obecności szumu białego. Test posiada dwie wersje przeznaczone dla dzieci młodszych i starszych. Test ten może być stosowany jako test przesiewowy.
Testy elektrofizjologiczne
Rejestracja słuchowych potencjałów wywołanych pnia mózgu (ABR) – pozwala na ocenę integralności nerwu słuchowego i pnia mózgu.
- Rejestracja średniolatencyjnych słuchowych potencjałów wywołanych (MLAP) – pozwala na wykrywanie zaburzeń funkcjonowania ośrodków podkorowych i kory słuchowej. Dzięki rejestracji wielokanałowej możliwe jest wykrycie zmian ogniskowych w obrębie kory słuchowej.
- Rejestracja potencjałów poznawczych typu P300 – pozwala na ocenę procesów zaangażowanych w opracowanie bodźca dźwiękowego (odkodowanie, rozpoznanie, klasyfikowanie). Przyjmuje się, że latencja fali P300 jest miarą czasu podejmowania decyzji i dostarcza informacji o efektywności procesów poznawczych.
Konsultacja logopedyczna
Obejmuje ocenę mowy biernej i czynnej oraz badanie słuchu fonemowego.
Konsultacja psychologiczna
Obejmuje pomiar inteligencji testami werbalnymi i niewerbalnymi oraz ocenę pod kątem ew. zaburzeń zachowania i zaburzeń emocjonalnych.
Jak można pomóc dziecku, u którego mogą występować opisane trudności, a wiemy, że jego słuch jest w normie?
Terapią mająca zastosowanie w wielu różnych grupach zaburzeń współwystępujących z zaburzeniami przetwarzania słuchowego jest Stymulacja Polimodalnej Percepcji Sensorycznej metodą Skarżyńskiego (SPPS-S). Programy zastosowane w SPPS-S opracowane zostały dla pacjentów wykazujących trudności w przetwarzaniu słuchowym współwystępującymi z następującymi trudnościami: problemy z rozumieniem mowy, trudności w czytaniu i pisaniu, opóźnionym rozwojem mowy, dyslalią, trudnościami w koncentracji uwagi, jąkaniem, zaburzeniami głosu.
SPPS-S jest innowacyjną metodą pozwalającą na prowadzenie indywidualnie dopasowanej terapii w wielu płaszczyznach jednocześnie, pozwalając tym samym na stymulowanie i angażowanie zmysłu słuchu, wzroku i dotyku. Co więcej, metoda pobudza ich wzajemną koordynację, dzięki czemu terapia pozwala małemu pacjentowi lepiej zintegrować odbierane bodźce.
Tym co wyróżnia metodę jest fakt połączenia stymulacji słuchowej z treningiem psychologicznym. Zintegrowanie terapii psychologicznej z treningiem funkcji słuchowych daje o wiele większe możliwości efektywnego oddziaływania na osoby borykające się z trudnościami z przetwarzaniem słuchowym.
Dziecko często może dobrze słyszeć, ale niewłaściwie odbierać to emocjonalnie. Podczas terapii pacjent uczy się właściwie odbierać i rozumieć emocje, kontrolować swoje myśli, a także uczy się kontroli własnych zachowań w różnych sytuacjach społecznych wywołujących emocje.
Dodatkowym atutem jest to, że terapia może być prowadzona zarówno w placówce, jak i w domu. Pozwala to na zapewnienie komfortu dziecku i jego rodzicom niwelując trudności z dojazdem, czy chociażby zmęczenie lub stres związany z drogą, które mogą przełożyć się na efektywność terapii.
SPPS-S zobacz więcej
