Co to są szumy uszne i jak często występują?
Są to dźwięki słyszane w jednym, obojgu uszach lub w głowie, a czasami w uszach i głowie jednocześnie. Osoby odczuwające szumy opisują je m.in. jako piski, dzwonienie, pukanie, dudnienie, gwizdy, szelesty. Niezależnie od brzmienia i charakteru odczuwanych dźwięków wszystkie nazywane są szumami usznymi. Lekarz używając terminu szumy uszne ma na myśli konkretny dźwięk lub dźwięki odczuwane przez pacjenta. Terminem „szumy uszne ciągłe” określa się dźwięki słyszane bez przerwy, natomiast „szumy uszne okresowe” to takie, które odbierane są z przerwami trwającymi od kilku godzin do kilku dni lub tygodni. Szumy o charakterze subiektywnym występujące u zdecydowanej większości pacjentów są słyszane tylko przez osobę, której dotyczą. Szumy, dające się w jakikolwiek sposób zarejestrować za pomocą mikrofonu lub bezpośrednio usłyszeć, przykładając ucho lub słuchawkę stetoskopu do głowy pacjenta, nazywane są szumami obiektywnymi. Występują one niezwykle rzadko.
Prawie każdy doświadcza okresowego „dzwonienia” w uszach. Szczególnie często zjawisko to występuje w ciszy. Istnieje nawet powiedzenie: „Cisza, że aż w uszach dzwoni”. Takie chwilowe, przemijające dźwięki nie mają znaczenia klinicznego i nie wymagają konsultacji lekarskiej.
Jak powstają szumy uszne?
Szumy uszne powstają wewnątrz drogi słuchowej i są wynikiem nieprawidłowej aktywności nerwowej we włóknach nerwu słuchowego. Najczęściej w wyniku zmian w uchu wewnętrznym. Uważa się, że w większości przypadków źródłem szumu usznego jest nieodwracalne uszkodzenie komórek słuchowych zewnętrznych w ślimaku. W znacznym uproszczeniu można powiedzieć, że dochodzi wówczas do zmienionej aktywności w obrębie drogi słuchowej. Najnowsze teorie zakładają, że w wyniku uszkodzeń w obwodowej części układu słuchowego zmniejsza się ilość informacji o dźwięku przekazywanych do ośrodków słuchowych w mózgu. W odpowiedzi ośrodkowy układ nerwowy na poziomie kory mózgu wzmaga aktywność, co zostaje odebrane jako szumy uszne.
Skąd się bierze dokuczliwość szumów usznych?
W proces odczuwania szumu zaangażowany jest nie tylko układ słuchowy, ale również inne części mózgu, takie jak układ limbiczny (odpowiedzialny za emocje) oraz autonomiczny układ nerwowy (odpowiedzialny za reakcje obronne). Każdy człowiek jest inny, inaczej reaguje na różne sygnały, inaczej też odczuwa szumy uszne. Na jednym biegunie może znajdować się zrozpaczony pacjent, dla którego szum stanowi dramatyczny problem, uniemożliwiający mu prowadzenie normalnego życia, na drugim zaś osoba, której szum uszny wcale nie dokucza lub przeszkadza w niewielkim stopniu, lub jedynie w niektórych sytuacjach np. podczas zasypiania, odpoczynku, pracy w ciszy. Należy podkreślić, że nie ma żadnej zależności pomiędzy parametrami szumu, takimi jak głośność czy wysokość, a stopniem ich dokuczliwości. Innymi słowy szumy uszne odczuwane jako cichy dźwięk mogą być bardzo uciążliwe u jednego pacjenta, podczas gdy dla innej osoby głośny szum nie jest żadnym problemem. Świadczy to o tym, że o stopniu uciążliwości decyduje nie miejsce generacji i cechy szumu, ale ciąg występujących po sobie zdarzeń, jakie powstały sygnał wywołuje w systemie nerwowym człowieka.
Szumy uszne najczęściej odczuwane są subiektywnie przez pacjenta. Oznacza to, że nikt z otoczenia nie jest w stanie tego dźwięku usłyszeć. Stąd tak mało zrozumienia w otoczeniu pacjenta dla jego problemu.
Czy szumy uszne są chorobą i czy mogą być groźne?
Szumy uszne nie są chorobą, lecz objawem najczęściej niewielkich zmian w uchu wewnętrznym. W każdym przypadku szumów usznych wymagana jest diagnostyka audiologiczna w celu wykluczenia zmian organicznych wymagających zdecydowanej interwencji lekarskiej. Mimo że szumy uszne nie są chorobą, prowadzą często do dużego rozdrażnienia, niepokoju, dyskomfortu, czasem nawet wywołują depresję, dlatego powinny być odpowiednio leczone.
Jakie są najczęstsze przyczyny powstawania szumów usznych i jak im zapobiegać?
Możliwymi przyczynami szumów usznych są:
- Woskowina w przewodzie słuchowym zewnętrznym to banalna przyczyna szumów usznych. Usunięcie zalegającej woszczyny lub jej wypłukanie, czy odessanie za pomocą ssaka powoduje zazwyczaj natychmiastową ulgę i zaprzestanie odczuwania szumów przez pacjenta.
- Zapalenie ucha środkowego i infekcje górnych dróg oddechowych powodują zaburzenia drożności trąbki słuchowej i zmiany ciśnienia w uchu środkowym, co może objawiać się słyszeniem szumów usznych oraz pogorszeniem słyszenia przez pacjenta.
- Leki ototoksyczne, czyli uszkadzające narząd słuchu mogą powodować zarówno niedosłuch, jak i szumy uszne. W przypadku podejrzenia, że stosowany preparat farmakologiczny wywołuje działania niepożądane takie jak szumy czy wrażenie pogorszenia słuchu, pacjent powinien natychmiast zgłosić problem lekarzowi, który lek przepisał.
- Urazy głowy i szyi mogą wywoływać szumy uszne, którym mogą towarzyszyć objawy takie jak zawroty głowy, zaburzenia równowagi, bóle głowy oraz zaburzenia pamięci.
- Uraz akustyczny. Hałas uszkadza komórki słuchowe w uchu wewnętrznym. W grupie ryzyka są przede wszystkim osoby narażone na hałas w pracy, np. wojskowi, muzycy, pracownicy tzw. call centers, oraz miłośnicy dyskotek i głośnych koncertów czy też młodzież słuchająca muzyki przez słuchawki.
- Schorzenia układu sercowo-naczyniowego. Pacjenci często wskazują na tzw. „skok ciśnienia” jako przyczynę powstawania szumów usznych.
- Schorzenia endokrynologiczne. Szumy uszne często towarzyszą zaburzeniom czynności tarczycy oraz cukrzycy czy insulinooporności. Zarówno w przebiegu nadczynności, jak i niedoczynności tarczycy mogą pojawić się szumy uszne.
- Stres pod postacią tzw. „ostrego stresu” lub albo przewlekła sytuacja stresowa stanowią istotny czynnik, który szczególnie ludzi młodzi lub zapracowani wskazują jako potencjalną przyczynę, która spowodowała u nich pojawienie się szumów usznych.
- Zmiany w kręgosłupie szyjnym – obserwuje się często współwystępowanie zmian dyskopatycznych i zwyrodnieniowych odcinka szyjnego kręgosłupa oraz szumów usznych.
- Nieprawidłowości w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych mogą być również przyczyną słyszenia różnych dźwięków. Zmiany te można podejrzewać jako potencjalną przyczynę szumów, jeśli jednocześnie występuje podczas żucia pokarmów w okolicy stawu oraz dolegliwości bólowe mięśni tej okolicy.
- Nowotwory – zmiany nowotworowe w obrębie drogi słuchowej są rzadką przyczyną szumów usznych, niemniej każdy przypadek pojawienia się szumów usznych szczególnie występujących jednostronnie wraz z towarzyszącym ubytkiem słuchu w uchu, w którym słyszane są dźwięki powinien być zdiagnozowany pod tym kątem.
Wymieniona lista nie wyczerpuje wszystkich przyczyn występowania szumów usznych.
Szumy uszne mogą mieć swój początek na dowolnym etapie drogi słuchowej między uchem wewnętrznym a mózgiem. Szumy mogą być ciągłe lub przerywane, występować okresowo lub przewlekle.
Szumy mogą również powstawać poza układem słuchowym tzn. w układzie mięśniowym czy szkieletowym w obrębie głowy i szyi, czy w stawie skroniowo-żuchwowym i być wtórnie przekazywane do układu słuchowego.
Neuroplastyczność
Metoda tVNS, czyli stymulacja elektryczna gałązki usznej lewego nerwu błędnego to nowa metoda leczenia szumów usznych. Ma ona doprowadzić do zmian w mózgu i eliminacji lub zmniejszenia odczuwanych szumów usznych. W metodzie tej pacjent korzysta z innowacyjnego urządzenia Parasym. Efekt działania tej metody opiera się na zjawisku neuroplastyczności mózgu. Neuroplastyczność to zdolność mózgu do samo rekonstrukcji poprzez generowanie nowych połączeń neuronalnych. Te powstające, nowe połączenia neuronalne mogą spowodować zmianę charakteru odpowiedzi. Metoda tVNS ma na celu promowanie plastyczności neuronalnej koncentrującej się na specyficznym obszarze mózgu związanym właśnie z wytwarzaniem szumów usznych (ang. targeted plasticity).
Jak to działa?
Stymulacja nerwu błędnego pobudza jądra cholinergiczne podstawy, które wywołują trwałe zmiany w organizacji korowej. Dzięki temu mechanizmowi stymulacja nerwu błędnego w połączeniu z bodźcami dźwiękowymi ma promować reorganizację na poziomie kory słuchowej. O to właśnie chodzi w tej metodzie – aby tak zreorganizować tą zmienioną aktywność, żeby przełożyło się to na wyciszenie szumów. U pacjenta doświadczającego szumów usznych obserwuje się bardzo pobudzony układ współczulny. Pacjent odczuwa to w postaci wysokiego poziomu napięcia i stresu. Jeśli zaczniemy stymulować gałązkę uszną nerwu błędnego, wtedy stymulowany jest układ przeciwny: przywspółczulny. Dzięki temu ta nadmierna aktywność układu współczulnego może zostać wytłumiona. Ponadto, uważa się, że stymulacja nerwu błędnego zmniejsza aktywność w układzie limbicznym, obejmującym hipokamp i ciało migdałowate. Struktury te są uważane za miejsca, w których potencjalnie mogą być generowane szumy uszne.
Diagnostyka audiologiczna
Warunkiem rozpoczęcia terapii jest przeprowadzona diagnostyka audiologiczna w celu ustalenia miejsca potencjalnej generacji szumów. Pacjent kwalifikowany jest do terapii na podstawie zebranego wywiadu oraz wypełnionej i podpisanej ankiety. Jeśli lekarz uzna, że jest duża szansa, że pacjent skorzysta z tej terapii, wystawia odpowiednie skierowanie. Współpraca z zespołem medycznym, który przeprowadzi wymagane badania i dokona właściwej diagnozy jest więc kluczem do sukcesu i niezbędnym etapem, od którego rozpoczyna się cały proces.
Kto może skorzystać z tej terapii?
Metodę tę można zaproponować pacjentom, którzy mają dokuczliwe szumy uszne. Dokuczliwość należy rozumieć w ten sposób, że szumy uszne wpływają negatywnie na jakość życia pacjenta na tyle mocno, że aktywnie szuka on pomocy. Każdy człowiek jest inny, inaczej reaguje na różne sygnały, inaczej też odczuwa szumy uszne. Na jednym biegunie może znajdować się zrozpaczony pacjent, dla którego szum stanowi dramatyczny problem, uniemożliwiający mu prowadzenie normalnego życia, na drugim zaś osoba, której szum uszny wcale nie dokucza lub przeszkadza w niewielkim stopniu, lub jedynie w niektórych sytuacjach np. podczas zasypiania, odpoczynku, pracy w ciszy. Należy podkreślić, że nie ma żadnej zależności pomiędzy parametrami szumu, takimi jak głośność czy wysokość, a stopniem ich dokuczliwości. Innymi słowy szumy uszne odczuwane jako cichy dźwięk mogą być bardzo uciążliwe u jednego pacjenta, podczas gdy dla innej osoby głośny szum nie jest żadnym problemem. O stopniu uciążliwości decyduje nie miejsce generacji i cechy szumu, ale ciąg występujących po sobie zdarzeń, jakie powstały sygnał wywołuje w systemie nerwowym człowieka.
Metoda ta jest też dedykowana pacjentom z szumami usznymi przewlekłymi, czyli trwającymi powyżej 6 miesięcy. Pacjenci z szumami ostrymi, czyli trwającymi poniżej 6 miesięcy powinni najpierw poczekać, czy ich szumy nie miną samoistnie. Jeśli po upływie 6 miesięcy szumy nie ustąpią, cierpiący na nie pacjent może zostać zakwalifikowany.
Kto nie może?
- Pacjenci z szumami obiektywnymi (mierzalnymi) lub z szumami o charakterze somatosensorycznym:
- Szum o charakterze somatosensorycznym – szum modulowany ruchami głowy. Jeżeli szum ulega w jakikolwiek sposób modulacji przy ruchach głowy to być może jest on spowodowany jakimiś nieprawidłowościami poza układem słuchowym, np. w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego lub może być wynikiem zmian w kręgosłupie szyjnym czy w strukturach otaczających. W takiej sytuacji konieczna jest wcześniejsza konsultacja z fizjoterapeutą.
- Pacjenci z wszczepionym aktywnym urządzeniem medycznym, takim jak rozrusznik serca, implant słuchowy lub jakiekolwiek inne urządzenie elektroniczne lub wykonane z metalu.
- Pacjenci z chorobami układu sercowo-naczyniowego lub miażdżycą, w tym z zastoinową niewydolnością serca, zdiagnozowaną poważną chorobą niedokrwienną serca lub po niedawnym zawale serca (do 5 lat).
- Pacjenci ze zdiagnozowaną bradykardią (czyli wolną akcją serca) lub arytmią serca (zaburzenia rymu serca).
- Pacjenci, którzy przeszli operację przecięcia nerwu błędnego w okolicy szyjnej (wagotonia śródszyjna).
- Pacjenci, u których zdiagnozowano istotne zwężenie tętnic (miażdżyca tętnic szyjnych).
- Pacjenci z niezdiagnozowanymi dolegliwościami bólowymi.
- Dzieci.
- Kobiety ciężarne.
