Co to są szumy uszne i jak często występują?
Są to dźwięki słyszane w jednym, obojgu uszach lub w głowie, a czasami w uszach i głowie jednocześnie. Osoby odczuwające szumy opisują je m.in. jako piski, dzwonienie, pukanie, dudnienie, gwizdy, szelesty. Niezależnie od brzmienia i charakteru odczuwanych dźwięków wszystkie nazywane są szumami usznymi. Lekarz używając terminu szumy uszne ma na myśli konkretny dźwięk lub dźwięki odczuwane przez pacjenta. Terminem „szumy uszne ciągłe” określa się dźwięki słyszane bez przerwy, natomiast „szumy uszne okresowe” to takie, które odbierane są z przerwami trwającymi od kilku godzin do kilku dni lub tygodni. Szumy o charakterze subiektywnym występujące u zdecydowanej większości pacjentów są słyszane tylko przez osobę, której dotyczą. Szumy, dające się w jakikolwiek sposób zarejestrować za pomocą mikrofonu lub bezpośrednio usłyszeć, przykładając ucho lub słuchawkę stetoskopu do głowy pacjenta, nazywane są szumami obiektywnymi. Występują one niezwykle rzadko.
Prawie każdy doświadcza okresowego „dzwonienia” w uszach. Szczególnie często zjawisko to występuje w ciszy. Istnieje nawet powiedzenie: „Cisza, że aż w uszach dzwoni”. Takie chwilowe, przemijające dźwięki nie mają znaczenia klinicznego i nie wymagają konsultacji lekarskiej.
Jak powstają szumy uszne?
Szumy uszne powstają wewnątrz drogi słuchowej i są wynikiem nieprawidłowej aktywności nerwowej we włóknach nerwu słuchowego. Najczęściej w wyniku zmian w uchu wewnętrznym. Uważa się, że w większości przypadków źródłem szumu usznego jest nieodwracalne uszkodzenie komórek słuchowych zewnętrznych w ślimaku. W znacznym uproszczeniu można powiedzieć, że dochodzi wówczas do zmienionej aktywności w obrębie drogi słuchowej. Najnowsze teorie zakładają, że w wyniku uszkodzeń w obwodowej części układu słuchowego zmniejsza się ilość informacji o dźwięku przekazywanych do ośrodków słuchowych w mózgu. W odpowiedzi ośrodkowy układ nerwowy na poziomie kory mózgu wzmaga aktywność, co zostaje odebrane jako szumy uszne.
Skąd się bierze dokuczliwość szumów usznych?
W proces odczuwania szumu zaangażowany jest nie tylko układ słuchowy, ale również inne części mózgu, takie jak układ limbiczny (odpowiedzialny za emocje) oraz autonomiczny układ nerwowy (odpowiedzialny za reakcje obronne). Każdy człowiek jest inny, inaczej reaguje na różne sygnały, inaczej też odczuwa szumy uszne. Na jednym biegunie może znajdować się zrozpaczony pacjent, dla którego szum stanowi dramatyczny problem, uniemożliwiający mu prowadzenie normalnego życia, na drugim zaś osoba, której szum uszny wcale nie dokucza lub przeszkadza w niewielkim stopniu, lub jedynie w niektórych sytuacjach np. podczas zasypiania, odpoczynku, pracy w ciszy. Należy podkreślić, że nie ma żadnej zależności pomiędzy parametrami szumu, takimi jak głośność czy wysokość, a stopniem ich dokuczliwości. Innymi słowy szumy uszne odczuwane jako cichy dźwięk mogą być bardzo uciążliwe u jednego pacjenta, podczas gdy dla innej osoby głośny szum nie jest żadnym problemem. Świadczy to o tym, że o stopniu uciążliwości decyduje nie miejsce generacji i cechy szumu, ale ciąg występujących po sobie zdarzeń, jakie powstały sygnał wywołuje w systemie nerwowym człowieka.
Szumy uszne najczęściej odczuwane są subiektywnie przez pacjenta. Oznacza to, że nikt z otoczenia nie jest w stanie tego dźwięku usłyszeć. Stąd tak mało zrozumienia w otoczeniu pacjenta dla jego problemu.
Czy szumy uszne są chorobą i czy mogą być groźne?
Szumy uszne nie są chorobą, lecz objawem najczęściej niewielkich zmian w uchu wewnętrznym. W każdym przypadku szumów usznych wymagana jest diagnostyka audiologiczna w celu wykluczenia zmian organicznych wymagających zdecydowanej interwencji lekarskiej. Mimo że szumy uszne nie są chorobą, prowadzą często do dużego rozdrażnienia, niepokoju, dyskomfortu, w czasem nawet wywołują depresję, dlatego powinny być odpowiednio leczone.
Jakie są najczęstsze przyczyny powstawania szumów usznych i jak im zapobiegać?
Możliwymi przyczynami szumów usznych są:
- Woskowina w przewodzie słuchowym zewnętrznym to banalna przyczyna szumów usznych. Usunięcie zalegającej woszczyny lub jej wypłukanie, czy odessanie za pomocą ssaka powoduje zazwyczaj natychmiastową ulgę i zaprzestanie odczuwania szumów przez pacjenta.
- Zapalenie ucha środkowego i infekcje górnych dróg oddechowych powodują zaburzenia drożności trąbki słuchowej i zmiany ciśnienia w uchu środkowym co może objawiać się słyszeniem szumów usznych oraz pogorszeniem słyszenia przez pacjenta.
- Leki ototoksyczne, czyli uszkadzające narząd słuchu mogą powodować zarówno niedosłuch, jak i szumy uszne. W przypadku podejrzenia, że stosowany preparat farmakologiczny wywołuje działania niepożądane takie jak szumy czy wrażenie pogorszenia słuchu, pacjent powinien natychmiast zgłosić problem lekarzowi, który lek przepisał.
- Urazy głowy i szyi mogą wywoływać szumy uszne, którym mogą towarzyszyć objawy takie jak zawroty głowy, zaburzenia równowagi, bóle głowy oraz zaburzenia pamięci.
- Uraz akustyczny. Hałas uszkadza komórki słuchowe w uchu wewnętrznym. W grupie ryzyka są przede wszystkim osoby narażone na hałas w pracy, np. wojskowi, muzycy, pracownicy tzw. call centers, oraz miłośnicy dyskotek i głośnych koncertów czy też młodzież słuchająca muzyki przez słuchawki.
- Schorzenia układu sercowo-naczyniowego. Pacjenci często wskazują na tzw. „skok ciśnienia” jako przyczynę powstawania szumów usznych.
- Schorzenia endokrynologiczne. Szumy uszne często towarzyszą zaburzeniom czynności tarczycy oraz cukrzycy czy insulinooporności. Zarówno w przebiegu nadczynności jak i niedoczynności tarczycy mogą pojawić się szumy uszne.
- Stres pod postacią tzw. „ostrego stresu” lub albo przewlekła sytuacja stresowa stanowią istotny czynnik, który szczególnie ludzi młodzi lub zapracowani wskazują jako potencjalna przyczynę, która spowodowała u nich pojawienie się szumów usznych.
- Zmiany w kręgosłupie szyjnym – obserwuje się często współwystępowanie zmian dyskopatycznych i zwyrodnieniowych odcinka szyjnego kręgosłupa oraz szumów usznych.
- Nieprawidłowości w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych mogą być również przyczyną słyszenia różnych dźwięków. Zmiany te można podejrzewać jako potencjalną przyczynę szumów, jeśli jednocześnie występuje podczas żucia pokarmów w okolicy stawu oraz dolegliwości bólowe mięśni tej okolicy.
- Nowotwory – zmiany nowotworowe w obrębie drogi słuchowej są rzadką przyczyną szumów usznych, niemniej każdy przypadek pojawienia się szumów usznych szczególnie występujących jednostronnie wraz z towarzyszącym ubytkiem słuchu w uchu w którym słyszane są dźwięki powinien być zdiagnozowany pod tym kątem.
Wymieniona lista nie wyczerpuje wszystkich przyczyn występowania szumów usznych.
Szumy uszne mogą mieć swój początek na dowolnym etapie drogi słuchowej między uchem wewnętrznym a mózgiem. Szumy mogą być ciągłe lub przerywane, występować okresowo lub przewlekle.
Szumy mogą również powstawać poza układem słuchowym tzn. w układzie mięśniowym czy szkieletowym w obrębie głowy i szyi, czy w stawie skroniowo-żuchwowym i być wtórnie przekazywane do układu słuchowego.
Diagnozować należy każdy rodzaj odczuwanych przez pacjenta szumów usznych trwających dłużej niż 5 minut i pojawiających się częściej niż raz w tygodniu, ponieważ takie dźwięki uznawane są za istotne klinicznie. Nie należy również lekceważyć szumów o charakterze pulsującym, czyli zgodnych z własnym tętnem. Bezwzględnie każdy pacjent odczuwający szumy uszne jednostronne powinien poddać się diagnostyce.
Dzięki diagnostyce audiologicznej i właściwym badaniom możliwe jest wczesne wykrycie zagrażających zdrowiu czy nawet życiu zmian organicznych, w tym nowotworowych, wymagających szybkiej interwencji chirurgicznej.
Przyczyn szumów usznych jest bardzo wiele, dlatego ustalenie właściwego rozpoznania jest często niezwykle trudne i wymaga wnikliwej diagnostyki. Lekarz zbiera wywiad i przeprowadza badanie otolaryngologiczne. Istotne znaczenie ma to, czy szum występuje stale czy okresowo, czy pojawił się nagle, czy jest obustronny, jaki ma charakter, wysokość i głośność. Kolejnym etapem jest wykonanie badania audiologicznego. U części chorych z szumami usznymi może występować niedosłuch. W konkretnych przypadkach do ustalenia prawidłowego rozpoznania konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych badań, np. angiografii naczyń mózgowych, tomografii komputerowej głowy, rezonansu magnetycznego głowy czy oceny przepływów naczyniowych w badaniu USG tętnic szyjnych i kręgowych.
Jak leczyć szumy uszne?
Nie istnieje jeden sposób terapii, który byłby skuteczny i właściwy we wszystkich rodzajach szumu. Metoda leczenia zależy od przyczyny i miejsca powstawania szumu. Szumy uszne mogą bowiem powstawać na każdym poziomie drogi słuchowej, począwszy od przewodu słuchowego zewnętrznego, a na korze słuchowej kończąc. Inaczej leczy się szumy spowodowane nieżytem trąbki słuchowej, inaczej te, które występują w przebiegu otosklerozy, jeszcze inaczej wywołane wieloletnią pracą w hałasie. Szumy uszne nigdy nie powstają bez przyczyny. Same w sobie nie są chorobą, ale mogą być jej objawem. Zawsze natomiast są sygnałem, że coś nie funkcjonuje tak, jak powinno.
Obiektywne szumy uszne, leczy się poprzez usuniecie przyczyny, która szumy wywołała np. w przypadku mioklonii podniebienia miękkiego wstrzykniecie toksyny botulinowej powoduje ustąpienie dolegliwości.
Wyzwaniem jest terapia szumów subiektywnych. W zależności od przyczyny w terapii szumów subiektywnych mogą być wykorzystane techniki operacyjne. Po operacji z powodu otosklerozy znaczny stopień chorych zgłasza redukcję dokuczliwych objawów. W przypadku przewlekłego zapalenia ucha środkowego założenie drenu lub zabieg operacyjny również w znacznej mierze przynosi poprawę. Metody lecznicze mogą też obejmować farmakoterapię, aczkolwiek efekty zastosowanych terapii najczęściej nie są zadowalające.
W terapiach dźwiękowych korzystne efekty zmniejszenia natężenia szumów obserwuje się po zastosowaniu generatorów szumu szerokopasmowego, aplikacji na telefon, aparatów słuchowych z wbudowaną funkcją generatora szumów.
Stymulacja przezskórna gałązki usznej nerwu błędnego (Transcutaneus Vagus Nerve Stimulation) – to nowa metoda polegająca na założeniu do ucha końcówki stymulatora, która poprzez gałązkę uszną nerwu błędnego doprowadza impulsy do pnia mózgu a następnie do kory mózgowej. Nerw błędny jest zaangażowany w regulację funkcji prawie wszystkich organów wewnętrznych. Jego kilkutygodniowa stymulacja może spowodować zmniejszenie lub zlikwidowanie odczuwanych szumów usznych.
Metody terapii chorych z szumami usznymi obejmują także psychoterapię. W przypadku gdy szumy uszne powodują zaburzenia lękowe czy depresyjne konieczna jest opieka psychiatryczna.
